์๋ํ ์ธํจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ฌํ์ ๋ฒ์ฃ์ ๊ฐํด์๋ก ๋์ค์๊ฒ ๊ฐ์ธ๋๊ธฐ ์ ์, ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ํ ํฉ๋ฆฌ์ ์ธ ์ฒ๋ฐฉ๊ณผ ๋์์ ์ค๋นํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ฒ ๋
ผ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์คํ ํ๋จ์ ํ์ํ๋, ์น์๊ณผ ์ฒ๋ฒ ์ค์ฌ์ ์ฌํ๋ฐฉ์์ ์๊ฐ์ ์ง๋จ์ ๋ฐฐ์ ์ ๊ฐ๋ฑ๋ง ์ปค์ง ์ ์๋ค. ์๋์ด ์์๋๋ ์์ ์์ ์ข์ ๊ณผ ์์ฒ, ๋ถ๋
ธ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ๊ฐ์
์ด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ๋ค. ๊ฐํด์ ๋ ํผํด์์ ์ด๋ถ๋ฒ ๋
ผ๋ฆฌ์์ ๋ฒ์ด๋ ์ฌํ๋ก๋ถํฐ ๋์ค๋๊ฑฐ๋ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ ์๋ค์ด ๊ณต๋์ฒด ์์ผ๋ก ๋์์ ํจ๊ป ์ด์๊ฐ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฐพ์ ๋์ด๋ค.
์ต๊ทผ์ ์ด์ด์ง๋ ์ ๋ฆผ๋ ํ๊ธฐ ๋๋, ์ํ์ญ ํ๊ธฐ ๋๋ ๋ฑ ์ผ๋ จ์ ์ฌ๊ฑด์ด ์ผ์ด๋๋ฉด์ ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ์ ๋ถ์๊ฐ์ด ์ปค์ง๊ณ ์๋ค. ํํ ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ๋ก ์๋ ค์ง ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ1)๋ ๋๋ ทํ ๋ชฉ์ ์ด ์์ด ๋ถํน์ ๋ค์์๊ฒ ์ถฉ๋์ ์ด๋ฉฐ ๋ฌด์ฐจ๋ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ง๋ฅด๋ ํญ๋ ฅ์ ๋ฒ์ฃํ์๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ๋ ๊ฐ์ธ์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ ์, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ธ, ์ ์ ์ฅ์ ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํด ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ ๋๊ณ ์์ผ๋2), ๋๊ธฐ๊ฐ ๋ณตํฉ์ ์ธ ๋งํผ ์์ธ์ ๋ช ํํ๊ฒ ํ์ ํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ๋ฒ์ฃ ๊ฐํด์์ ํน์ฑ ๋ฐ ์ฌ๋ฆฌ์ํ๋ฅผ ์กฐ์ฌํ ์ฐ๊ตฌ3)์์๋ ๊ณ ์ ํ ๊ฐ์ธ์ ํน์ฑ๊ณผ ํ๊ฒฝ, ํน์ ์ ์ฌ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์ณ ๋ฒ์ฃ์ ์ด๋ฅด๋ ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๋ฒ์ฃ์์ ์ ํ๋ณ ํน์ฑ์ ๋๋์ด ์ดํด๋ณด๊ณ ์๋ค.
์ฒซ์งธ๋ ์ฌํ์ ๋ํ ์ ๋๊ฐ๊ณผ ์์ ์ ์ฒ์ง๋ฅผ ๋น๊ดํ์ฌ ๋ฒ์ฃ๋ฅผ ์ ์ง๋ฅด๋ ํ์ค๋ถ๋งํ, ๋ ๋ฒ์งธ๋ ์ ์ ๊ณผ์ ๋ณ๋ ฅ์ด๋ ์น๋ฃ ๊ฒฝํ์ด ์๊ณ ํ๊ฐ์ด๋ ๋ง์ ๋ฑ ์ง๊ฐ์ด๋ ์ฌ๊ณ ์ฅ์ ์ ์ฐ๊ด์ด ์๋ ์ ์ ์ฅ์ ํ, ์ ์งธ๋ ์ฃผ์ทจ ์ํ์ ํญ๋ ฅ์ด๋ ์์ต์ ์ธ ํญ๋ ฅ์ด ๋น๋ฒํ ๋ถ๋ ธํ์ด ์๋ค. ์ฌํ์ ์์ธ์ ์ด์ ์ ๋ ์ฐ๊ตฌ4)์์๋ ์ค์ง์ด๋ ๊ณ ์ฉ ๋ถ์์ , ๊ฒฝ์ ์ ๋น๊ณค ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ ์๋์ ๋ฐํ๊ฐ๊ณผ ๋ด์ ๊ณ ๋ฆฝ๊ฐ์ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์์ ์ ์ด๋ ค์ด ์ฒ์ง์ ๋ํ ๋น๊ด๊ณผ ์์กด๊ฐ ์ ํ, ํ์ค์ ๋ํ ๋ถ๋ง์ด ๋์ด๋๋ ์ํฉ์์ ์๊ธฐํต์ ๋ ฅ์ด ๋ถ๊ดด๋๋ ์ด๋ฐ์ฌ๊ฑด์ด ๋ํด์ง ๋ ๊ทน๋์ ํญ๋ ฅ ํ์์ด ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ค๋ช ํ์๋ค.
์ต๊ทผ ๋ฐ์ํ ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ๊ฐ ๋์ธ๊ด๊ณ์ ์๊ณก์ด๋ ํํผ, ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ ๋ฑ ํ์ค๋ถ๋งํ์ ํน์ง์ ๋ง์ด ๋ณด์ธ๋ค๋ ์ ์์ ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๋ํ ๊ด์ฌ๋ ๋๊ณ ์๋ค. 1990๋ ๋๋ถํฐ ‘ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ’๋ผ๋ ์ฉ์ด๋ก ์ด ๋ฌธ์ ์ ์ ๊ทผํ ์ผ๋ณธ์์๋ ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๊ฐ๋ ์ ‘์ฌ๋ฌ ์์ธ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก์, ํ์ ์ด๋ ์ทจ์ ๋ฑ์ ์ฌํํ๋์ ํํผํ๊ณ , ์์น์ ์ผ๋ก๋ 6๊ฐ์ ์ด์ ๊ฐ์ ์ ๊ณ์ํด์ ๋จธ๋ฌผ๋ฌ ์๋ ์ํ’๋ก ๋ณด๊ณ ์๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ ์์ค์์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์คํ๋ฅผ ํ์ ํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ค. ์ผ๋ณธ ๋ด๊ฐ๋ถ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ๋ ์ธ์ถ ๋ฒ์์ ๋ฐ๋ผ ‘ํ์์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ’(์๊ธฐ ๋ฐฉ์์ ๊ฑฐ์ ๋์ค์ง ์๋๋ค, ๋ฐฉ์์๋ ๋์ค์ง๋ง ์ง ๋ฐ์ผ๋ก๋ ๋์ค์ง ์๋๋ค, ๊ทผ์ฒ ํธ์์ ๋ฑ์ ๊ฐ๊ธฐ ์ํด ์ธ์ถํ๋ค)์ ‘์ค ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ(์ทจ๋ฏธ ๊ด๋ จ ์ผ์ด ์์ ๋๋ง ์ธ์ถํ๋ค)๋ก ๋ถ๋ฅํ๊ณ ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์์๋ ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ฅผ ‘์ฌํ·๊ฒฝ์ ·๋ฌธํ์ ์ผ๋ก ๋ค์ํ ์ฌ์ ๊ฐ ๋ณตํฉ์ ์ผ๋ก ์์ฉํ์ฌ ์ผ์ ๊ธฐ๊ฐ ์ด์์ ์์ ๋ง์ ํ์ ๋ ๊ณต๊ฐ์์ ์ธ๋ถ์ ๋จ์ ๋ ์ํ๋ก ์ํํ์ฌ ์ ์์ ์ธ ์ฌํํ๋์ด ํ์ ํ ๊ณค๋ํ ์ฌ๋’์ผ๋ก ์ ์5)ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง๋ค.
์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๊ฐ์ฅ ๋๋๋ฌ์ง ํน์ง์ ์ฌ๋ฆฌ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ํ์ด๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ ์ธ๋ถ์์ ์ํธ์์ฉ์ด ์ง์์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ํ์ฌ ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ง์ด ์ค์ด๋ค๋ฉฐ ๊ณ ๋ ๊ฐ์ด๋ ์ธ๋ก์ ๋ฑ์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ฌ๋ฆฌ์ํ๋ฅผ ๊ฒฝํํ๋ฉด์ ์ฌํ์ ์ฐธ์ฌ๋ ํ๋์ ๊ธฐํ๋ฅผ ๊ฐ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณธ๋ค. ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ๋์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅผ ์ ์์ผ๋ ์ค์ค๋ก ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ๋ณตํ๊ณ ์ผ์์ผ๋ก ๋ณต๊ทํ๋ ๊ฒ์ด ์ด๋ ต๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ ์ด๋ ค์์ด๋ ๊ฐ์กฑ ๋ฌธ์ , ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ง์ ๋จ์ ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฐ์ธ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ํฉ์ ๋ํ ๋ณตํฉ์ ์ธ ์ดํด์ ๊ฒฝ์ ์ฌํ๋ ๊ฒฝ์ ์ ๋ถํ๋ฑ์ด ๊ฐ์ ธ์ค๋ ํ์ค์ ๋ฌธ์ ์ ์ฌํ์ ์ฅ์ ๋ฅผ ๊ทน๋ณตํ๊ธฐ ์ํ ๋ค์ฐจ์์ ์ธ ์ ๊ทผ์ด ํ์ํ๋ค.
2022๋ ๋์ ์ฒญ๋ ์ถ ์คํ์กฐ์ฌ6)์์ ํ์ ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์๋ํ ์ธํจ์ด ๊ท๋ชจ๋ ์ฝ 24๋ง 4์ฒ ๋ช ์ผ๋ก ์ถ์ฐ๋๋ฉฐ, ์๋ ์ํ์ ์ฃผ์ ์์ธ์ผ๋ก๋ ‘์ทจ์ ์ ์ด๋ ค์’, ‘๋์ธ๊ด๊ณ ์ด๋ ค์’, ‘ํ์ ์ค๋จ’์ด ๋์ ๋น์จ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. 2023๋ ๋ ํต๊ณ์ฒญ ๊ฒฝ์ ํ๋์ธ๊ตฌ์กฐ์ฌ7) ์ง๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ, 15∼29์ธ ์ฒญ๋ ์ธต ์ธ๊ตฌ 841๋ง 6์ฒ ๋ช ๊ฐ์ด๋ฐ 126๋ง 1์ฒ ๋ช ์ด ๋ฏธ์ทจ์ ์ํ๋ก ์ฒญ๋ ๋ฐฑ์ ์ํ๊ฐ ๋๋ค. ์ด์ค ๋ํ ์กธ์ ์๊ฐ 66๋ง 6์ฒ ๋ช ์ด๊ณ ๋ํ์ ์ด์ ์กธ์ ์๋ 1๋ง 2์ฒ ๋ช ์ด๋ค. ์กธ์ ํ ์ฒซ ์ผ์๋ฆฌ๊ฐ ์๊ธ๊ทผ๋ก์์ธ ์ฒญ๋ ์ ์ฒซ ์ทจ์ ์ ํ๋๋ฐ ํ๊ท 10.4๊ฐ์์ด ๊ฑธ๋ ธ๊ณ , ์ฒซ ์ทจ์ ์ 2๋ ์ด์ ๊ฑธ๋ฆฐ ์ฒญ๋ ์ด 59๋ง ๋ช ์ ๋๋๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฒญ๋ ๋ค์ ๋ฅ๋ ฅ์ฃผ์ ์ฌํ์์ ๊ฒฝ์์ ํตํด ๊ฐ์ธ์ ๋ฅ๋ ฅ์ ์ฆ๋ช ํด ๋ณด์ด๋ฉด์ ์ฑ๊ณต๊ณผ ์คํจ๋ฅผ ๊ฒฝํํ๋ค. ๊ฒฝ์์์ ๋์ค๋ ์์ ์ ํฉ๋ฆฌํํ ๊ธฐ์ ๋ฅผ ์ฐพ์ง ๋ชปํ ์ด๋ค์ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ๋ฉด์ ๋ด๋ถ๋ก ์จ๊ฑฐ๋ ์ฌํ์ ๋ํ ๋ถ๋ง์ ์ธ๋ถ์ ํญ๋ ฅ์ ์ผ๋ก ๋๋ฌ๋ด๊ธฐ๋ ํ๋ค. ์ฒญ๋ ์ผ์๋ฆฌ์ ๊ณ ์ฉ์ง์ ์ ์ฑ ์ด ํ๋๋๊ณ ์์ผ๋, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ ๊ฐ๊ณผ ์ ๋ฅ๊ฐ์ ํ๋ณตํ๊ณ ๋ค์ํ ์ฌํ์ ๊ด๊ณ ์์์ ๊ฐ์ธ์ ์ฑ์ฅ๊ณผ ์ฌํ์ ์ฑ๊ณต๊ฐ์ ๊ฒฝํํ ์ ์๋ ๊ธฐํ๋ฅผ ๋๋ฆฌ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ํ ๊ฐ์ธ์ ๊ธฐ์ง์ ์์ธ์ด๋ ๊ฐ์ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ๊ฐ๋ณ์ ์ธ ์ง์์ด๋ ์๋ด ๋ฐ ์น๋ฃ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋๋ก ๋ค์ํ ์ ๋ฌธ์ง์ ์ฒด๊ณ์์ ์ฐ๊ณ๊ฐ ์ค์ํ๋ค.
1999๋ ๋ถํฐ ์๋ํ ์ธํจ์ด ๋์ฑ ์ถ์ง์ฌ์ ์ ์ถ์งํ๊ณ ์๋ ์ผ๋ณธ์์๋ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ง์ญ์ง์์ผํฐ๋ฅผ ์ค์นํ๊ณ ์์๋ฆฌ์น๋ ์ผํฐ ์ด์, ๊ธฐ๊ด ์ฐ๊ณ ๋ฑ์ ํตํด ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๋ํ ๋ค์ํ ํํ์ ์ฌํ์ ์ ์ง์์ ํ๊ณ ์๋ค. ์ ์๋์ธต ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ์ ๋ํด์๋ ์๋ฆฝ ์ง์์ ์ํ ์๋ด๊ณผ ์ทจ์ ์ค๋น๋ฅผ ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ต๊ทผ์๋ ๋ฉํ๋ฒ์ค๋ฅผ ํ์ฉํ ์จ๋ผ์ธ ์ํฌํธ๋ฃธ์์ ๋น์ฌ์ ํ๋๊ณผ ๊ต๋ฅ๋ฅผ ์ด์ด๊ฐ๋๋ก ํ๊ณ ์๋ค. ์ ์ ๊ฑด๊ฐ๋ณต์ง์ผํฐ์ ๋ณด๊ฑด์์์๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ ๋ฐ ๊ฑด๊ฐ์ง์์ ๋๊ณ ์๋ค. ๋ฑ๊ต ๊ฑฐ๋ถ ์๋์ ๊ดํ ์คํ์กฐ์ฌ์ ์๋ด์ผ๋ก ์์ํ ์ผ๋ณธ์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ ์ฑ ์ ์ฒญ๋ ์ผ๋ก ์ด์ด์ง๊ณ ์ด์ ๋ ์ค์ฅ๋ ์ ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ ๋ฌธ์ ๋ก ํ์ฅ๋๋ฉด์ ๋ณด๋ค ์ค์ธต์ ์ธ ์ง์ญ์ฌํ ์ค์ฌ์ ํฌ๊ด์ ์ง์์ฒด๊ณ๋ฅผ ํ๋ํ๋ ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ๋ณด๊ฐํ๊ณ ์๋ค.
[๊ทธ๋ฆผ 1] ์ผ๋ณธ์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ง์์ ์ฑ
์ถ์ฒ: ์ด์์ฑ, ๋ฐ์ง์ (2022), ํด์ธ์๋ํ ์ธํจ์ด ์ง์์ฒด๊ณ ํํฉ๊ณผ ์์ฌ์ .
์๊ทน์ ์ธ ๊ธฐ์ฌ๋ฅผ ํตํด ๋ฒ์ฃ์์ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ฉฐ ๋์ค์ ๊ณตํฌ๊ฐ์ ๋ถ๋ฌ์ผ์ผํค๋ ์ธ๋ก ์ ์ ์คํ์ง ๋ชปํ ๋์์ ์จ ๊ตญ๋ฏผ์ ์ ์ฌ์ ํผํด์๋ก ๋ง๋ค ๋ฟ์ด๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ฌํ์ ๋ฒ์ฃ์ ๊ฐํด์๋ก ๋์ค์๊ฒ ๊ฐ์ธ๋๊ธฐ ์ ์, ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ํ ํฉ๋ฆฌ์ ์ธ ์ฒ๋ฐฉ๊ณผ ๋์์ ์ค๋นํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ฒ ๋ ผ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์คํ ํ๋จ์ ํ์ํ๋, ์น์๊ณผ ์ฒ๋ฒ ์ค์ฌ์ ์ฌํ๋ฐฉ์์ ์๊ฐ์ ์ง๋จ์ ๋ฐฐ์ ์ ๊ฐ๋ฑ๋ง ์ปค์ง ์ ์๋ค. ์๋์ด ์์๋๋ ์์ ์์ ์ข์ ๊ณผ ์์ฒ, ๋ถ๋ ธ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ๊ฐ์ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ๋ค. ์ฐ์ธ๊ฐ๊ณผ ๋ฌด๋ ฅ๊ฐ์ ๋๋ผ๋ฉฐ ์ผ์์ ์ถ์์ ๋ฉ์ด์ ธ๊ฐ๋ ์๋์ ๊ณผ์ ์์๋ ๊ฐ์กฑ๊ณผ ์ฃผ๋ณ์ ์ง์ง์ฒด๊ณ๋ฅผ ๊ฐํํ๋ฉฐ ๋น์ฌ์ ๋๋์ด์ ๋ง์ถฐ ์ฌํ์์ ์ ์ด์ ๋๋ ค๊ฐ์ผ ํ๋ค. ๊ฐํด์ ๋ ํผํด์์ ์ด๋ถ๋ฒ ๋ ผ๋ฆฌ์์ ๋ฒ์ด๋ ์ฌํ๋ก๋ถํฐ ๋์ค๋๊ฑฐ๋ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ ์๋ค์ด ๊ณต๋์ฒด ์์ผ๋ก ๋์์ ํจ๊ป ์ด์๊ฐ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฐพ์ ๋์ด๋ค.
1) ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ์ ์ ์ฌํ ๊ฐ๋ ์ผ๋ก ๋ถ๋ช ํํ๊ณ ๋น์ ํ์ ์ธ ๋๊ธฐ๋ ํผํด๋์์ ๋ฌด์ฐจ๋ณ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง ์๋ฏธ์ ๋ฌด์ฐจ๋ณ ๋ฒ์ฃ, ๋ฌด๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ, ์ฆ์ค ๋ฒ์ฃ, ๋ถํน์ ๋ค์๋ฅผ ํฅํ ๋ฒ์ฃ๋ก ๊ฐ๋ ํ๋๊ณ ์๋ค(์์์, 2021).
2) ์์์(2021). ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ์ ๋ํ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ฑํฅ ๋ถ์, ํ๊ตญ๋ฒ์ฃ์ ๋ณด์ฐ๊ตฌ. ์ 7๊ถ ์ 2ํธ. 101-127.
3) ์ค์ ์·๋ฐ์ง์ ·์์ฑํ·๊น๋ฏผ์ (2014). ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ์์ ํน์ฑ ์ดํด ๋ฐ ๋์๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ. ํ๊ตญํ์ฌ์ ์ฑ ์ฐ๊ตฌ์.
4) ๋ฐ์ง์ ·์ต๋๋ฒ(2013). ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ์ ํน์ฑ๊ณผ ์ ํ: ์ฌ๋ก ๋ถ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก. ํ๊ตญ์ฌ๋ฆฌํํ์ง:๋ฒ, 4(3), 107-124.
5) ๊ด์ฃผ๊ด์ญ์ ์๋ํ ์ธํจ์ด ์ง์ ์กฐ๋กใ(2019.10.15. ์ ์ ).
6) ์ ์ธ์ ์ธ(2022), ์ฒญ๋ ์ถ ์คํ์กฐ์ฌ. ๊ตญ๋ฌด์กฐ์ ์ค·ํ๊ตญ๋ณด๊ฑด์ฌํ์ฐ๊ตฌ์.
7) ํต๊ณ์ฒญ(2023). 2023๋ 5์ ๊ฒฝ์ ํ๋์ธ๊ตฌ์กฐ์ฌ ์ฒญ๋ ์ธต ๋ถ๊ฐ์กฐ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ.
์๋ํ ์ธํจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ฌํ์ ๋ฒ์ฃ์ ๊ฐํด์๋ก ๋์ค์๊ฒ ๊ฐ์ธ๋๊ธฐ ์ ์, ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ํ ํฉ๋ฆฌ์ ์ธ ์ฒ๋ฐฉ๊ณผ ๋์์ ์ค๋นํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ฒ ๋
ผ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์คํ ํ๋จ์ ํ์ํ๋, ์น์๊ณผ ์ฒ๋ฒ ์ค์ฌ์ ์ฌํ๋ฐฉ์์ ์๊ฐ์ ์ง๋จ์ ๋ฐฐ์ ์ ๊ฐ๋ฑ๋ง ์ปค์ง ์ ์๋ค. ์๋์ด ์์๋๋ ์์ ์์ ์ข์ ๊ณผ ์์ฒ, ๋ถ๋
ธ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ๊ฐ์
์ด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ๋ค. ๊ฐํด์ ๋ ํผํด์์ ์ด๋ถ๋ฒ ๋
ผ๋ฆฌ์์ ๋ฒ์ด๋ ์ฌํ๋ก๋ถํฐ ๋์ค๋๊ฑฐ๋ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ ์๋ค์ด ๊ณต๋์ฒด ์์ผ๋ก ๋์์ ํจ๊ป ์ด์๊ฐ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฐพ์ ๋์ด๋ค.
์ต๊ทผ์ ์ด์ด์ง๋ ์ ๋ฆผ๋ ํ๊ธฐ ๋๋, ์ํ์ญ ํ๊ธฐ ๋๋ ๋ฑ ์ผ๋ จ์ ์ฌ๊ฑด์ด ์ผ์ด๋๋ฉด์ ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ์ ๋ถ์๊ฐ์ด ์ปค์ง๊ณ ์๋ค. ํํ ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ๋ก ์๋ ค์ง ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ1)๋ ๋๋ ทํ ๋ชฉ์ ์ด ์์ด ๋ถํน์ ๋ค์์๊ฒ ์ถฉ๋์ ์ด๋ฉฐ ๋ฌด์ฐจ๋ณ์ ์ผ๋ก ์ ์ง๋ฅด๋ ํญ๋ ฅ์ ๋ฒ์ฃํ์๋ฅผ ์๋ฏธํ๋ค. ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ๋ ๊ฐ์ธ์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ ์, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ธ, ์ ์ ์ฅ์ ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํด ๋ฐ์ํ๋ ๊ฒ์ผ๋ก ํ์ ๋๊ณ ์์ผ๋2), ๋๊ธฐ๊ฐ ๋ณตํฉ์ ์ธ ๋งํผ ์์ธ์ ๋ช ํํ๊ฒ ํ์ ํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ์ฌ๋ก์ฐ๊ตฌ๋ฅผ ํตํด ๋ฒ์ฃ ๊ฐํด์์ ํน์ฑ ๋ฐ ์ฌ๋ฆฌ์ํ๋ฅผ ์กฐ์ฌํ ์ฐ๊ตฌ3)์์๋ ๊ณ ์ ํ ๊ฐ์ธ์ ํน์ฑ๊ณผ ํ๊ฒฝ, ํน์ ์ ์ฌ๊ณ ๊ณผ์ ์ ๊ฑฐ์ณ ๋ฒ์ฃ์ ์ด๋ฅด๋ ๋ค๊ณ ๋ณด๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ๋ฒ์ฃ์์ ์ ํ๋ณ ํน์ฑ์ ๋๋์ด ์ดํด๋ณด๊ณ ์๋ค.
์ฒซ์งธ๋ ์ฌํ์ ๋ํ ์ ๋๊ฐ๊ณผ ์์ ์ ์ฒ์ง๋ฅผ ๋น๊ดํ์ฌ ๋ฒ์ฃ๋ฅผ ์ ์ง๋ฅด๋ ํ์ค๋ถ๋งํ, ๋ ๋ฒ์งธ๋ ์ ์ ๊ณผ์ ๋ณ๋ ฅ์ด๋ ์น๋ฃ ๊ฒฝํ์ด ์๊ณ ํ๊ฐ์ด๋ ๋ง์ ๋ฑ ์ง๊ฐ์ด๋ ์ฌ๊ณ ์ฅ์ ์ ์ฐ๊ด์ด ์๋ ์ ์ ์ฅ์ ํ, ์ ์งธ๋ ์ฃผ์ทจ ์ํ์ ํญ๋ ฅ์ด๋ ์์ต์ ์ธ ํญ๋ ฅ์ด ๋น๋ฒํ ๋ถ๋ ธํ์ด ์๋ค. ์ฌํ์ ์์ธ์ ์ด์ ์ ๋ ์ฐ๊ตฌ4)์์๋ ์ค์ง์ด๋ ๊ณ ์ฉ ๋ถ์์ , ๊ฒฝ์ ์ ๋น๊ณค ๋ฑ์ผ๋ก ์ธํ ์๋์ ๋ฐํ๊ฐ๊ณผ ๋ด์ ๊ณ ๋ฆฝ๊ฐ์ ๊ฐ์กฐํ๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์์ ์ ์ด๋ ค์ด ์ฒ์ง์ ๋ํ ๋น๊ด๊ณผ ์์กด๊ฐ ์ ํ, ํ์ค์ ๋ํ ๋ถ๋ง์ด ๋์ด๋๋ ์ํฉ์์ ์๊ธฐํต์ ๋ ฅ์ด ๋ถ๊ดด๋๋ ์ด๋ฐ์ฌ๊ฑด์ด ๋ํด์ง ๋ ๊ทน๋์ ํญ๋ ฅ ํ์์ด ๋ํ๋๋ ๊ฒ์ผ๋ก ์ค๋ช ํ์๋ค.
์ต๊ทผ ๋ฐ์ํ ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ๊ฐ ๋์ธ๊ด๊ณ์ ์๊ณก์ด๋ ํํผ, ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ ๋ฑ ํ์ค๋ถ๋งํ์ ํน์ง์ ๋ง์ด ๋ณด์ธ๋ค๋ ์ ์์ ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๋ํ ๊ด์ฌ๋ ๋๊ณ ์๋ค. 1990๋ ๋๋ถํฐ ‘ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ’๋ผ๋ ์ฉ์ด๋ก ์ด ๋ฌธ์ ์ ์ ๊ทผํ ์ผ๋ณธ์์๋ ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๊ฐ๋ ์ ‘์ฌ๋ฌ ์์ธ์ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก์, ํ์ ์ด๋ ์ทจ์ ๋ฑ์ ์ฌํํ๋์ ํํผํ๊ณ , ์์น์ ์ผ๋ก๋ 6๊ฐ์ ์ด์ ๊ฐ์ ์ ๊ณ์ํด์ ๋จธ๋ฌผ๋ฌ ์๋ ์ํ’๋ก ๋ณด๊ณ ์๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ ์์ค์์ ์ฐจ์ด๊ฐ ๋ง๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๊ตฌ์ฒด์ ์ธ ์คํ๋ฅผ ํ์ ํ๋๋ฐ ์ด๋ ค์์ด ์๋ค. ์ผ๋ณธ ๋ด๊ฐ๋ถ์ ๋ฐ๋ฅด๋ฉด, ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ๋ ์ธ์ถ ๋ฒ์์ ๋ฐ๋ผ ‘ํ์์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ’(์๊ธฐ ๋ฐฉ์์ ๊ฑฐ์ ๋์ค์ง ์๋๋ค, ๋ฐฉ์์๋ ๋์ค์ง๋ง ์ง ๋ฐ์ผ๋ก๋ ๋์ค์ง ์๋๋ค, ๊ทผ์ฒ ํธ์์ ๋ฑ์ ๊ฐ๊ธฐ ์ํด ์ธ์ถํ๋ค)์ ‘์ค ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ(์ทจ๋ฏธ ๊ด๋ จ ์ผ์ด ์์ ๋๋ง ์ธ์ถํ๋ค)๋ก ๋ถ๋ฅํ๊ณ ์๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์์๋ ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ฅผ ‘์ฌํ·๊ฒฝ์ ·๋ฌธํ์ ์ผ๋ก ๋ค์ํ ์ฌ์ ๊ฐ ๋ณตํฉ์ ์ผ๋ก ์์ฉํ์ฌ ์ผ์ ๊ธฐ๊ฐ ์ด์์ ์์ ๋ง์ ํ์ ๋ ๊ณต๊ฐ์์ ์ธ๋ถ์ ๋จ์ ๋ ์ํ๋ก ์ํํ์ฌ ์ ์์ ์ธ ์ฌํํ๋์ด ํ์ ํ ๊ณค๋ํ ์ฌ๋’์ผ๋ก ์ ์5)ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง๋ค.
์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๊ฐ์ฅ ๋๋๋ฌ์ง ํน์ง์ ์ฌ๋ฆฌ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ํ์ด๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๋ ์ธ๋ถ์์ ์ํธ์์ฉ์ด ์ง์์ ์ผ๋ก ๊ฐ์ํ์ฌ ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ง์ด ์ค์ด๋ค๋ฉฐ ๊ณ ๋ ๊ฐ์ด๋ ์ธ๋ก์ ๋ฑ์ ๋ถ์ ์ ์ธ ์ฌ๋ฆฌ์ํ๋ฅผ ๊ฒฝํํ๋ฉด์ ์ฌํ์ ์ฐธ์ฌ๋ ํ๋์ ๊ธฐํ๋ฅผ ๊ฐ๊ธฐ ์ด๋ ค์ด ๊ฒ์ผ๋ก ๋ณธ๋ค. ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ๋์ ๋ฐ๋ผ ๋ค๋ฅผ ์ ์์ผ๋ ์ค์ค๋ก ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ฅผ ํ๋ณตํ๊ณ ์ผ์์ผ๋ก ๋ณต๊ทํ๋ ๊ฒ์ด ์ด๋ ต๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ ์ด๋ ค์์ด๋ ๊ฐ์กฑ ๋ฌธ์ , ์ฌํ์ ๊ด๊ณ๋ง์ ๋จ์ ๊ณผ ๊ฐ์ ๊ฐ์ธ์ ๊ณ ๋ฆฝ์ํฉ์ ๋ํ ๋ณตํฉ์ ์ธ ์ดํด์ ๊ฒฝ์ ์ฌํ๋ ๊ฒฝ์ ์ ๋ถํ๋ฑ์ด ๊ฐ์ ธ์ค๋ ํ์ค์ ๋ฌธ์ ์ ์ฌํ์ ์ฅ์ ๋ฅผ ๊ทน๋ณตํ๊ธฐ ์ํ ๋ค์ฐจ์์ ์ธ ์ ๊ทผ์ด ํ์ํ๋ค.
2022๋ ๋์ ์ฒญ๋ ์ถ ์คํ์กฐ์ฌ6)์์ ํ์ ๋ ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์๋ํ ์ธํจ์ด ๊ท๋ชจ๋ ์ฝ 24๋ง 4์ฒ ๋ช ์ผ๋ก ์ถ์ฐ๋๋ฉฐ, ์๋ ์ํ์ ์ฃผ์ ์์ธ์ผ๋ก๋ ‘์ทจ์ ์ ์ด๋ ค์’, ‘๋์ธ๊ด๊ณ ์ด๋ ค์’, ‘ํ์ ์ค๋จ’์ด ๋์ ๋น์จ๋ก ๋ํ๋ฌ๋ค. 2023๋ ๋ ํต๊ณ์ฒญ ๊ฒฝ์ ํ๋์ธ๊ตฌ์กฐ์ฌ7) ์ง๊ณ ๊ฒฐ๊ณผ, 15∼29์ธ ์ฒญ๋ ์ธต ์ธ๊ตฌ 841๋ง 6์ฒ ๋ช ๊ฐ์ด๋ฐ 126๋ง 1์ฒ ๋ช ์ด ๋ฏธ์ทจ์ ์ํ๋ก ์ฒญ๋ ๋ฐฑ์ ์ํ๊ฐ ๋๋ค. ์ด์ค ๋ํ ์กธ์ ์๊ฐ 66๋ง 6์ฒ ๋ช ์ด๊ณ ๋ํ์ ์ด์ ์กธ์ ์๋ 1๋ง 2์ฒ ๋ช ์ด๋ค. ์กธ์ ํ ์ฒซ ์ผ์๋ฆฌ๊ฐ ์๊ธ๊ทผ๋ก์์ธ ์ฒญ๋ ์ ์ฒซ ์ทจ์ ์ ํ๋๋ฐ ํ๊ท 10.4๊ฐ์์ด ๊ฑธ๋ ธ๊ณ , ์ฒซ ์ทจ์ ์ 2๋ ์ด์ ๊ฑธ๋ฆฐ ์ฒญ๋ ์ด 59๋ง ๋ช ์ ๋๋๋ค. ์ฐ๋ฆฌ๋๋ผ์ ์ฒญ๋ ๋ค์ ๋ฅ๋ ฅ์ฃผ์ ์ฌํ์์ ๊ฒฝ์์ ํตํด ๊ฐ์ธ์ ๋ฅ๋ ฅ์ ์ฆ๋ช ํด ๋ณด์ด๋ฉด์ ์ฑ๊ณต๊ณผ ์คํจ๋ฅผ ๊ฒฝํํ๋ค. ๊ฒฝ์์์ ๋์ค๋ ์์ ์ ํฉ๋ฆฌํํ ๊ธฐ์ ๋ฅผ ์ฐพ์ง ๋ชปํ ์ด๋ค์ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ๋ฉด์ ๋ด๋ถ๋ก ์จ๊ฑฐ๋ ์ฌํ์ ๋ํ ๋ถ๋ง์ ์ธ๋ถ์ ํญ๋ ฅ์ ์ผ๋ก ๋๋ฌ๋ด๊ธฐ๋ ํ๋ค. ์ฒญ๋ ์ผ์๋ฆฌ์ ๊ณ ์ฉ์ง์ ์ ์ฑ ์ด ํ๋๋๊ณ ์์ผ๋, ์ฌ๋ฆฌ์ ์์ ๊ฐ๊ณผ ์ ๋ฅ๊ฐ์ ํ๋ณตํ๊ณ ๋ค์ํ ์ฌํ์ ๊ด๊ณ ์์์ ๊ฐ์ธ์ ์ฑ์ฅ๊ณผ ์ฌํ์ ์ฑ๊ณต๊ฐ์ ๊ฒฝํํ ์ ์๋ ๊ธฐํ๋ฅผ ๋๋ฆฌ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ํ ๊ฐ์ธ์ ๊ธฐ์ง์ ์์ธ์ด๋ ๊ฐ์ ํ๊ฒฝ์ ์์ธ๊ณผ ๊ด๋ จํ์ฌ ๊ฐ๋ณ์ ์ธ ์ง์์ด๋ ์๋ด ๋ฐ ์น๋ฃ๊ฐ ๊ฐ๋ฅํ๋๋ก ๋ค์ํ ์ ๋ฌธ์ง์ ์ฒด๊ณ์์ ์ฐ๊ณ๊ฐ ์ค์ํ๋ค.
1999๋ ๋ถํฐ ์๋ํ ์ธํจ์ด ๋์ฑ ์ถ์ง์ฌ์ ์ ์ถ์งํ๊ณ ์๋ ์ผ๋ณธ์์๋ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ง์ญ์ง์์ผํฐ๋ฅผ ์ค์นํ๊ณ ์์๋ฆฌ์น๋ ์ผํฐ ์ด์, ๊ธฐ๊ด ์ฐ๊ณ ๋ฑ์ ํตํด ์๋ํ ์ธํจ์ด์ ๋ํ ๋ค์ํ ํํ์ ์ฌํ์ ์ ์ง์์ ํ๊ณ ์๋ค. ์ ์๋์ธต ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ์ ๋ํด์๋ ์๋ฆฝ ์ง์์ ์ํ ์๋ด๊ณผ ์ทจ์ ์ค๋น๋ฅผ ๋๊ณ ์์ผ๋ฉฐ, ์ต๊ทผ์๋ ๋ฉํ๋ฒ์ค๋ฅผ ํ์ฉํ ์จ๋ผ์ธ ์ํฌํธ๋ฃธ์์ ๋น์ฌ์ ํ๋๊ณผ ๊ต๋ฅ๋ฅผ ์ด์ด๊ฐ๋๋ก ํ๊ณ ์๋ค. ์ ์ ๊ฑด๊ฐ๋ณต์ง์ผํฐ์ ๋ณด๊ฑด์์์๋ ์ ์ ๊ฑด๊ฐ ๋ฐ ๊ฑด๊ฐ์ง์์ ๋๊ณ ์๋ค. ๋ฑ๊ต ๊ฑฐ๋ถ ์๋์ ๊ดํ ์คํ์กฐ์ฌ์ ์๋ด์ผ๋ก ์์ํ ์ผ๋ณธ์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ ์ฑ ์ ์ฒญ๋ ์ผ๋ก ์ด์ด์ง๊ณ ์ด์ ๋ ์ค์ฅ๋ ์ ์ฌํ์ ๊ณ ๋ฆฝ ๋ฌธ์ ๋ก ํ์ฅ๋๋ฉด์ ๋ณด๋ค ์ค์ธต์ ์ธ ์ง์ญ์ฌํ ์ค์ฌ์ ํฌ๊ด์ ์ง์์ฒด๊ณ๋ฅผ ํ๋ํ๋ ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก ๋ณด๊ฐํ๊ณ ์๋ค.
[๊ทธ๋ฆผ 1] ์ผ๋ณธ์ ํํค์ฝ๋ชจ๋ฆฌ ์ง์์ ์ฑ
์ถ์ฒ: ์ด์์ฑ, ๋ฐ์ง์ (2022), ํด์ธ์๋ํ ์ธํจ์ด ์ง์์ฒด๊ณ ํํฉ๊ณผ ์์ฌ์ .
์๊ทน์ ์ธ ๊ธฐ์ฌ๋ฅผ ํตํด ๋ฒ์ฃ์์ ๋ชจ์ต์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ฉฐ ๋์ค์ ๊ณตํฌ๊ฐ์ ๋ถ๋ฌ์ผ์ผํค๋ ์ธ๋ก ์ ์ ์คํ์ง ๋ชปํ ๋์์ ์จ ๊ตญ๋ฏผ์ ์ ์ฌ์ ํผํด์๋ก ๋ง๋ค ๋ฟ์ด๋ค. ์๋ํ ์ธํจ์ด๊ฐ ๋ฐ์ฌํ์ ๋ฒ์ฃ์ ๊ฐํด์๋ก ๋์ค์๊ฒ ๊ฐ์ธ๋๊ธฐ ์ ์, ์ฐ๋ฆฌ ์ฌํ๋ ์์ธ์ ๋ํ ํฉ๋ฆฌ์ ์ธ ์ฒ๋ฐฉ๊ณผ ๋์์ ์ค๋นํ๋ ๊ฒ์ด ํ์ํ๋ค. ๋ฒ ๋ ผ๋ฆฌ์ ๋ฐ๋ฅธ ์์คํ ํ๋จ์ ํ์ํ๋, ์น์๊ณผ ์ฒ๋ฒ ์ค์ฌ์ ์ฌํ๋ฐฉ์์ ์๊ฐ์ ์ง๋จ์ ๋ฐฐ์ ์ ๊ฐ๋ฑ๋ง ์ปค์ง ์ ์๋ค. ์๋์ด ์์๋๋ ์์ ์์ ์ข์ ๊ณผ ์์ฒ, ๋ถ๋ ธ์ ๋ํ ๊ด์ฌ๊ณผ ๊ฐ์ ์ด ์ด๋ฃจ์ด์ ธ์ผ ํ๋ค. ์ฐ์ธ๊ฐ๊ณผ ๋ฌด๋ ฅ๊ฐ์ ๋๋ผ๋ฉฐ ์ผ์์ ์ถ์์ ๋ฉ์ด์ ธ๊ฐ๋ ์๋์ ๊ณผ์ ์์๋ ๊ฐ์กฑ๊ณผ ์ฃผ๋ณ์ ์ง์ง์ฒด๊ณ๋ฅผ ๊ฐํํ๋ฉฐ ๋น์ฌ์ ๋๋์ด์ ๋ง์ถฐ ์ฌํ์์ ์ ์ด์ ๋๋ ค๊ฐ์ผ ํ๋ค. ๊ฐํด์ ๋ ํผํด์์ ์ด๋ถ๋ฒ ๋ ผ๋ฆฌ์์ ๋ฒ์ด๋ ์ฌํ๋ก๋ถํฐ ๋์ค๋๊ฑฐ๋ ์ค์ค๋ก ๊ณ ๋ฆฝ์ ์ ํํ ์๋ค์ด ๊ณต๋์ฒด ์์ผ๋ก ๋์์ ํจ๊ป ์ด์๊ฐ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ฐพ์ ๋์ด๋ค.
1) ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ์ ์ ์ฌํ ๊ฐ๋ ์ผ๋ก ๋ถ๋ช ํํ๊ณ ๋น์ ํ์ ์ธ ๋๊ธฐ๋ ํผํด๋์์ ๋ฌด์ฐจ๋ณ์ ํน์ฑ์ ๊ฐ์ง ์๋ฏธ์ ๋ฌด์ฐจ๋ณ ๋ฒ์ฃ, ๋ฌด๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ, ์ฆ์ค ๋ฒ์ฃ, ๋ถํน์ ๋ค์๋ฅผ ํฅํ ๋ฒ์ฃ๋ก ๊ฐ๋ ํ๋๊ณ ์๋ค(์์์, 2021).
2) ์์์(2021). ์ด์๋๊ธฐ ๋ฒ์ฃ์ ๋ํ ๊ณ ์ฐฐ ๋ฐ ์ฑํฅ ๋ถ์, ํ๊ตญ๋ฒ์ฃ์ ๋ณด์ฐ๊ตฌ. ์ 7๊ถ ์ 2ํธ. 101-127.
3) ์ค์ ์·๋ฐ์ง์ ·์์ฑํ·๊น๋ฏผ์ (2014). ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ์์ ํน์ฑ ์ดํด ๋ฐ ๋์๋ฐฉ์ ์ฐ๊ตฌ. ํ๊ตญํ์ฌ์ ์ฑ ์ฐ๊ตฌ์.
4) ๋ฐ์ง์ ·์ต๋๋ฒ(2013). ๋ฌป์ง๋ง ๋ฒ์ฃ์ ํน์ฑ๊ณผ ์ ํ: ์ฌ๋ก ๋ถ์์ ์ค์ฌ์ผ๋ก. ํ๊ตญ์ฌ๋ฆฌํํ์ง:๋ฒ, 4(3), 107-124.
5) ๊ด์ฃผ๊ด์ญ์ ์๋ํ ์ธํจ์ด ์ง์ ์กฐ๋กใ(2019.10.15. ์ ์ ).
6) ์ ์ธ์ ์ธ(2022), ์ฒญ๋ ์ถ ์คํ์กฐ์ฌ. ๊ตญ๋ฌด์กฐ์ ์ค·ํ๊ตญ๋ณด๊ฑด์ฌํ์ฐ๊ตฌ์.
7) ํต๊ณ์ฒญ(2023). 2023๋ 5์ ๊ฒฝ์ ํ๋์ธ๊ตฌ์กฐ์ฌ ์ฒญ๋ ์ธต ๋ถ๊ฐ์กฐ์ฌ ๊ฒฐ๊ณผ.
